Do kościoła w Gutkowie powrócił św. Wawrzyniec

Niewielki kościół pw. św. Wawrzyńca wybudowany został na wzniesieniu ok. 1415 roku we wsi Gutkowo (dziś olsztyńska dzielnica), założonej przez kapitułę warmińską w poł. XIV w. Początkowo był kościołem filialnym parafii farnej św. Jakuba w Olsztynie. Ceglane ściany kościoła we wnętrzu pierwotnie były wykończone w tynku i pokryte polichromiami. Te od kilku lat są sukcesywnie odsłaniane i poddawane zabiegom konserwatorskim. Pierwsze prace ratunkowe zabezpieczające polichromie na ścianach prezbiterium przeprowadzono w 2007 roku. W następnych latach prace były kontynuowane na pozostałych ścianach. W latach 2011-2012 wykonano konserwację gotyckich malowideł - „Ważenia dusz” (ściana południowa) oraz bliżej nieokreślonej sceny z zamkiem (ściana północna). Pracami objęty został także drewniany strop z barokową dekoracją akantową, odsłonięty spod wtórnej boazerii.

Kolejnym etapem prac w kościele była właśnie zakończona konserwacja malowidła ściennego z postacią św. Wawrzyńca, pod którego wezwaniem jest kościół. Sama scena ze świętym powstała prawdopodobnie ok. 1500. Kwestia dokładnego datowania malowidła oraz autorstwa lub warsztatu jest nieustalona i stanowi przedmiot dalszych badań naukowych. Malowidło należy jednak, obok „Ukrzyżowania” - drugiej sceny w prezbiterium, do najstarszego i najcenniejszego wystroju kościoła.

Ten popularny w okresie średniowiecza święty w kościele w Gutkowie namalowany został na wschodniej ścianie prezbiterium, w południowej niszy arkady. Św. Wawrzyńca, ukazanego w brązowej dalmatyce, identyfikują utrwalone w ikonografii chrześcijańskiej atrybuty, które trzyma w rękach - ruszt (krata), symbol jego męczeńskiej śmierci oraz księga. Po lewej jego stronie, nieznacznie nad głową, namalowany został zacheuszek o okrągłej formie, tj. znak w postaci równoramiennego krzyża wpisanego w koło, którym biskup w trakcie liturgii poświęcania kościoła zwyczajowo namaszczał ściany świątyni symbolicznie w dwunastu miejscach. W poł. XIX w. ten średniowieczny znak konsekracyjny został częściowo przesłonięty namalowaną na nim kolumną z obecnie niezachowanej arkady. Malowidło ze św. Wawrzyńcem zostało wykonane w technice wapiennej na pobiale, na tynku wapienno-piaskowym. W trakcie remontów, przeprowadzonych w kościele na przestrzeni późniejszych stuleci, na oryginalne malowidła ścienne zostały nałożone kolejne warstwy tynków, pobiał oraz farby, co spowodowało, że przestały one być widoczne. Nałożenie kolejnej warstwy wyprawy (m.in. w okresie baroku) wiązało się także z wykonaniem nasieków na oryginalnych tynkach z polichromiami pod nowe i takie właśnie ślady mechanicznych zniszczeń nosiła scena ze św. Wawrzyńcem. Podjęte już w 2007 roku zabiegi wzmacniające i zabezpieczające oryginalne tynki i warstwy malarskie ze św. Wawrzyńcem były przygotowaniem do kolejnego etapu pełnych prac konserwatorskich. Realizację tegorocznej konserwacji poprzedziło wykonanie kilku wersji koncepcji estetycznego wykończenia malowidła. Prace obecnie polegały na usunięciu opasek zabezpieczających tynki wapienno-piaskowe, uzupełnieniu ubytków tynków w niszy, wypełnieniu nasieków, a następnie zrekonstruowaniu na nich warstwy pobiały. Po doczyszczeniu powierzchni malowidła z zabieleń i żółtych, dziewiętnastowiecznych przemalowań, wykonano dodatkowe zdjęcia w świetle UV i IR, które umożliwiły odczytanie niewidocznych w świetle widzialnym oryginalnych pozostałości, uzupełnienie ubytków warstwy malarskiej oraz wykonanie retuszu kreską. W trakcie prac ujawniły się detale postaci i szczegóły jej stroju, np. tonzurka na głowie, biały humerał (czyli podłużna chusta, okrywająca szyję i ramiona noszącego albę, zawiązywana na piersiach) oraz ślady na szacie (dalmatyce), wskazujące na zastosowanie dekoracji, upodabniającej jej do bardzo cennych tkanin brokatowych (przetykanych złotą lub srebrną nicią). Z uwagi jednak na zły stan zachowania szaty nie udało się rozpoznać formy wzoru. Za to w pełni został uczytelniony kształt postaci świętego. W trakcie prac podjęto też decyzję, by relikty wtórnej kolumny odpowiednio zabezpieczyć i przesłonić warstwą pobiały i na niej zrekonstruować brakujące ramiona zacheuszka.

Program oraz przebieg prac konserwatorskich był na bieżąco konsultowany z Rzeczoznawcą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dziedziny malarstwa, prof. Bogumiłą Roubą z Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki w Toruniu. Wykonawcami prac były Jolanta Korcz z Torunia oraz Justyna Dzieciątkowska z Olsztyna, dyplomowani konserwatorzy dzieł sztuki.

Dzięki misternym pracom konserwatorskim, przeprowadzonym z wielkim wyczuciem i kunsztem, można dziś ponownie podziwiać patrona kościoła w Gutkowie oraz odczuć charakter średniowiecznego wnętrza sakralnego.

Prace przy malowidle ze św. Wawrzyńcem były dotowane z budżetu Gminy Olsztyn w wysokości 20 000 zł, całkowity koszt konserwacji wyniósł 32 985,79 zł.

Od 2007 roku Gmina udzieliła kościołowi dotacji w wysokości blisko 600 000 złotych na prace konserwatorskie, badania konserwatorskie, architektoniczne oraz archeologiczne, a także dokumentacje techniczne i konserwatorskie.

W związku z zakończonymi pracami konserwatorskimi przy scenie ze św. Wawrzyńcem 27 listopada br. odbyła się na miejscu w kościele konferencja prasowa z udziałem Piotra Grzymowicza - Prezydenta Olsztyna, prof. Bogumiły Rouby, Justyny Dzieciątkowskiej – konserwatora dzieł sztuki oraz ks. Antoniego K. Rzymowskiego - Proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej pw. św. Wawrzyńca.