Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków przypada 18 kwietnia i obchodzony jest w większości krajów świata od 1983 roku. Ustanowiony został przez Komitet Wykonawczy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS.

Współorganizatorem obchodów Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków w Polsce jest Narodowy Instytut Dziedzictwa Narodowego w Warszawie.

„Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków to doskonała okazja do uhonorowania tych, którzy wkładają wiele wysiłku w ratowanie zabytków i opiekę nad nimi. To wielkie święto wszystkich konserwatorów, historyków sztuki i architektury, urbanistów i innych zawodów pracujących na rzecz ochrony zabytków a także wszystkich właścicieli i zarządców obiektów zabytkowych. W ten dzień możemy również zaprezentować dobra kultury o istotnym znaczeniu dla europejskiego i światowego dziedzictwa kulturowego” – mówi prof. Małgorzata Rozbicka Dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

W trakcie obchodów MDOZ ogłaszane są wyniki corocznego, ogólnopolskiego konkursu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Generalnego Konserwatora Zabytków „Zabytek Zadbany” oraz wręczane nagrody laureatom oraz osobom wyróżnionym. Konkurs skierowany jest właścicieli, posiadaczy oraz użytkowników zabytków wpisanych do rejestru zabytków.

Celem ministerialnego konkursu jest promocja opieki nad zabytkami, którą sprawują właściciele i posiadacze zabytku, poprzez wyróżnienie i nagrodzenie właściwie przeprowadzonych prac konserwatorskich i restauratorskich oraz wprowadzonych rozwiązań użytkowania obiektów zabytkowych. W ten sposób rozpowszechniania się dobre wzorce utrzymania i zagospodarowania różnorodnych zabytków nieruchomych.

Konkurs jest realizowany w następujących kategoriach:

A. Utrwalenie wartości zabytkowej pojedynczego obiektu.

B. Rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu (w tym założenia dworskie i pałacowe).

C. Adaptacja obiektów zabytkowych.

D. Kategoria specjalna: architektura i konstrukcje drewniane.

E. Kategoria specjalna: architektura przemysłowa i dziedzictwo techniki.

Konkurs „Zabytek Zadbany” pierwotnie, tj. w latach 1975-1999, organizowany był jako konkurs na najlepszych użytkowników obiektów zabytkowych przez Generalnego Konserwatora Zabytków. Zapoczątkował go Bohdan Rymaszewski, teoretyk i praktyk konserwatorstwa, ówczesny GKZ.

Laureaci konkursu „ZABYTEK ZADBANY” w Olsztynie

W konkursie za lata 1993-1994, wśród 20 nagród i 8 wyróżnień, jedną z nagród otrzymała kamienica przy Partyzantów 30 za remont i adaptację budynku z 1905 roku. Nagrodzonym właścicielem kamienicy przy ul. Partyzantów 30 było Przedsiębiorstwo Telekomunikacyjne „Sprint”.

W 2008 roku Gmina Olsztyn została laureatem konkursu „Zabytek Zadbany” za przeprowadzenie kompleksowego remontu dawnej wodociągowej wieży ciśnień przy ul. Żołnierskiej 13 wraz z otoczeniem, uwzględniającego obecną funkcję obiektu, z wyeksponowaniem historycznych walorów zabytku. Wieża ciśnień została wzniesiona w latach 1897-1899 jako element nowoczesnego wodociągu miejskiego. Wodociągową wieżę ciśnień o wysokości 23,55 m wybudowano na ówczesnych obrzeżach miasta, w jego najwyższym punkcie, na wzgórzu wznoszącym się 143,4 m n.p.m. W wieży zamontowany był zbiornik stalowy typu Brokhausa, z którego woda była grawitacyjnie rozprowadzana do miejskiej sieci wodociągowej. W latach 1978-1979 wyłączoną z eksploatacji wieżę ciśnień zaadaptowano na Obserwatorium Astronomiczne. W 2007 r. przeprowadzono kompleksowy remont zabytku w ramach projektu „Konserwacja i modernizacja Wieży Ciśnień”, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Podstawowym założeniem zrealizowanego projektu było przeprowadzenie kompleksowej konserwacji elewacji obiektu, umożliwiającej przywrócenie właściwych parametrów technicznych materiałom budowlanym oraz wyeksponowanie historycznych i estetycznych walorów budowli, które z czasem uległy częściowemu zniekształceniu. W ramach zadania udało się w pełni zrealizować zarówno kompleksowy program prac konserwatorskich, modernizację obiektu w niezbędnym zakresie, jak i rewaloryzację otoczenia zabytku.

Należąca od l. 90. XX w. do Gminy Olsztyn kamienica przy ul. Dąbrowszczaków 3, obecnie siedziba Miejskiego Ośrodka Kultury, w 2011 roku zdobyła wyróżnienie w kategorii C – Adaptacja obiektów zabytkowych. Wyróżniająca się indywidualnymi rozwiązaniami i oryginalnością formy secesyjna kamienica dawnego właściciela cegielni Otto Naujaka, została w latach 2007-2008 odrestaurowana z wielką dbałością o najdrobniejsze detale. W ramach szeroko zakrojonych prac remontowych odsłonięto spod wtórnych warstw, zakonserwowano i zrekonstruowano secesyjną, pozłotniczą dekorację ornamentalną oraz stiukową na sufitach i ścianach, odtworzono polichromię ścian w poszczególnych pomieszczeniach, przywrócono pierwotny wygląd stolarce otworowej i innych elementom z zabytkowego wyposażenia, tworząc niepowtarzalne, stylowe wnętrza. Dzięki pracom konserwatorsko-restauratorskim przy elewacjach i witrażach udało się w pełni wyeksponować wysokie walory artystyczne i estetyczne zabytkowej kamienicy z początku XX wieku.

Przykłady nagrodzonych zabytków w konkursie na najlepszych użytkowników obiektów zabytkowych w latach 1975-1999 z terenu województwa warmińsko-mazurskiego

● 1975 – wyróżniony został zespół pałacowy w Kadynach, znajdujący się w użytkowaniu Stadniny Koni w Kadynach

● 1978 – nagrodę otrzymał Wojewódzki Ośrodek Postępu Rolniczego użytkujący zespół pałacowo-parkowy oraz wiatrak holender (Muzeum Młynarstwa Powietrznego) w Bęsi

● 1996-1997 – nagrodę za prace przy XIX – wiecznym kościele ewangelicko-augsburskim w Mikołajkach i na terenie przykościelnym otrzymała Parafia Ewangelicko-Augsburska w Mikołajkach

● 1996-1997 – nagrodę za adaptację na hotel budynku z 1888 r. przy Placu Wolności 6 w Mikołajkach otrzymało Przedsiębiorstwo Gastronomiczno-Hotelowe „Mazur”

● 1992 – za opiekę nad spichlerzem w Bartoszycach został wyróżniony Ryszard Suberlak

Przykłady „ZABYTKÓW ZADBANYCH” z terenu województwa warmińsko-mazurskiego

● 2000 r. - pałac z 1861 roku w Osiece otrzymał nagrodę konkursową za rok 2000 za rewaloryzację i adaptację na funkcje hotelowe

● 2003-2006:

• zespół młyna w Klekotkach - rewaloryzacja i adaptacja na cele hotelarskie;

• dom przy ul. 3 Maja 13 w Elblągu z końca XIX w.;

• zespół młyna wodnego przy ul. Kościuszki 132 w Elblągu – adaptacja na cele hotelarskie;

• dawny dominikański kościół gotycki Najświętszej Marii Panny w Elblągu wraz z otaczającym murem, od 1961 roku Centrum Sztuki Galeria EL - uhonorowany w 2006 roku za kompleksowy remont dawnego kościoła i konserwację zespołu epitafiów

● 2013 r. - wieża wodna we Fromborku zdobyła wyróżnienie w kategorii specjalnej E – Architektura przemysłowa i dziedzictwo techniki

● 2014 r. - kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Świętej Lipce zdobył wyróżnienie w kategorii A – Utrwalenie wartości zabytkowych pojedynczego obiektu

● 2014 r. - chlewnia i obora z przełomu XIX i XX w. z zespołu folwarcznego w Wysokiej zdobyły wyróżnienie w kategorii specjalnej E – Architektura przemysłowa i dziedzictwo techniki.