W Lesie Miejskim, na terenie dawnej wsi Sendyty, znajduje się wczesnośredniowieczny zabytek archeologiczny z okresu wikińskiego w postaci kompleksu osadniczego, złożonego z grodziska oraz osady. Kompleks ten stanowił jednocześnie założenie obronne, usytuowane w zakolu rzeki Łyny. Grodzisko rozłożone było na dwóch stożkowatych wzniesieniach, odciętych od lądu dwiema suchymi fosami, osada zaś ulokowana została bezpośrednio przy grodzisku, na terasie nadzalewowej Łyny.

Choć najstarsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z połowy I tys. p.n.e., to główna faza zasiedlenia obszaru i intensyfikacja osadnicza miała miejsce w okresie schyłkowej fazy wędrówek ludów i wczesnego średniowiecza (VIII-XII wiek).

Przypadkowe odkrycie w 2006 roku dużej ilości zabytków archeologicznych w trakcie orki leśnej zainicjowało przeprowadzenie jeszcze w tym samym roku pierwszych sondażowych badań archeologicznych (sfinansowanych z budżetu miejskiego). Kolejne sondażowe badania na terenie osady miały miejsce już w 2013 roku. Przyniosły one interesujące odkrycia w postaci dużej ilości różnorodnych zabytków ruchomych – przedmiotów codziennego użytku, pozostałości ceramiki, militariów, biżuterii i monet, w tym dużej kolekcji dirhemów arabskich, pochodzących z mennic w Bagdadzie. Już wówczas znaleziska wzbudziły dyskusję na temat przebiegu i oddziaływania pradawnych szlaków handlowych i komunikacyjnych. Zaczęto zastanawiać się nad charakterem osady w olsztyńskim lesie, która jawiła się jako pruskie zaplecze słynnej osady handlowej w Truso i funkcjonowała w tym miejscu do czasów założenia miasta. Znaleziska te potwierdziły równocześnie, że na początku IX wieku do Prus przywożono dużą ilość srebra z krajów orientalnych za pośrednictwem skandynawskich Wikingów.

Doskonałą okazją do dalszego pogłębienia wiedzy na temat dziejów przedlokacyjnego Olsztyna poprzez wykopaliska archeologiczne stał się projekt polsko-rosyjski pn. "Bałtycka Odyseja – powstanie wspólnego obszaru historyczno-kulturalnego", którego realizacja rozpoczęła się w 2019 roku. Partnerami projektu, realizowanego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej POLSKA-ROSJA 2014-2020, są Gmina Olsztyn, Towarzystwo Naukowe Pruthenia, Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, Bałtycki Uniwersytet Federalny im. Immanuela Kanta w Kaliningradzie, Kaliningradzka Organizacja Publiczna "Centrum rekonstrukcji historycznej" i Zielenogradsk - miasto w Rosji, w obwodzie kaliningradzkim.

Założeniem projektu w 2019 roku było wykonanie nieinwazyjnych prac geofizycznych w celu precyzyjnego wytypowania miejsc do odkrywek archeologicznych. Obraz z badań magnetycznych ukazał rozrzut anomaliów, układających się w mniej lub bardziej rozbudowane struktury osadnicze. W ten sposób archeolodzy oraz studenci, wolontariusze i pasjonaci historii natrafili na relikty obiektów osadniczych: paleniska, piecowiska, jamy osadnicze i zasobowe oraz doły posłupowe. Relikty pruskich domostw układały się w półkoliste układy z miejscem centralnym. Badania przyniosły więc kolejną porcję odkryć, które tylko potwierdziły istnienie w dorzeczu środkowej Łyny ważnego ośrodka osadniczego w okresie przedlokacyjnym. Badania wykazały po raz kolejny duże nasycenie obszaru obiektami ruchomym. Wśród licznych zabytków ruchomych znalazły się ponownie srebrne monety arabskie (dirhemy z czasów dynastii Abbasydów), świadczące o aktywnym uczestnictwie zamieszkujących ośrodek pruskich osadników w dalekiej wymianie handlowej (między Skandynawią a kulturami Wschodu). Było to możliwe dzięki tak ważnemu szlakowi komunikacyjnymi, jakim była Łyna. Większość znalezisk z 2019 roku pochodzi z okresu wczesnego średniowiecza. Wśród nich były m.in. zabytki metalowe (nożyki, żelazne haczyki na ryby, groty strzał o bardzo zróżnicowanych formach, dzwoneczki, fragmenty biżuterii – pierścionki, paciorki, bransolety i inne nieokreślone ozdoby, elementy stroju – sprzączki, zapinki, szpile, klamry); obiekty kamienne (żarna i ucieracze); przedmioty związane z rzemiosłem (np. przęśliki ceramiczne) oraz setki fragmentów naczyń ceramicznych, zarówno ręcznie lepionych, jak i toczonych na kole. Wraz z materiałem ceramicznym znajdowane były także szczątki kości zwierzęcych. Odzyskano też mikroskopowej wielkości ziarna zbóż i innych roślin, które po dodatkowych, interdyscyplinarnych badaniach przyrodniczych dostarczą informacji o realiach codziennego życia Prusów. W 2019 roku po raz pierwszy – co należy podkreślić – odkryte zostały artefakty z okresu lokacji miasta. Były to srebrne monety krzyżackie (kwartniki Winricha von Kniprode, wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego) i inne przedmioty z poł. XIV wieku.

W 2020 roku badania archeologiczne będą kontynuowane w ramach projektu "Bałtycka Odyseja". Ich głównym celem będzie tym razem szerokopłaszczyznowe rozpoznanie układu przestrzennego kompleksu reliktów osadniczych, na które natrafiono wcześniej w centralnej części stanowiska.

Projekt nr PR/1/104/2018 "Bałtycka Odyseja - powstanie wspólnego obszaru historyczno-kulturalnego", dofinansowany ze środków Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Rosja 2014-2020.

Za treść niniejszej informacji odpowiada Gmina Olsztyn i w żadnym wypadku nie należy przyjmować, że odzwierciedla ona stanowisko Unii Europejskiej, Instytucji Zarządzającej lub Wspólnego Sekretariatu Technicznego Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Rosja 2014-2020.