Sgraffita staromiejskie na zakładkach

Staraniem Wydziału Kultury i Ochrony Zabytków została wydana pierwsza część zakładek do książek, która popularyzuje olsztyńskie dekoracje sgraffitowe, znajdujące na staromiejskich fasadach. Zakładkom towarzyszy mapa starówki z zaznaczoną lokalizacją budynków z dekoracjami.

Komplet z zakładami jest zapowiedzią kolejnego tomu Olsztyńskiego Rocznika Konserwatorskiego, który zostanie wydany w tym roku. Rocznik ten w całości poświęcony będzie zagadnieniom powojennej odbudowy olsztyńskiego Starego Miasta oraz dekoracjom architektonicznym z l. 60. i 70. XX w., zwłaszcza tym przeważającym na elewacjach, wykonanym w technice sgraffita.

Sgraffito jest jedną z technik dekoracyjnych malarstwa ściennego, która polega na pokryciu muru kilkoma (najczęściej dwiema) warstwami barwnego tynku i częściowym zeskrobywaniu (wycinaniu) wilgotnych warstw górnych za pomocą ostrych narzędzi. W ten sposób w wydrapanych partiach odsłania się kolor warstwy dolnej i powstaje dwu- lub kilkubarwna kompozycja, oparta najczęściej na ornamencie geometrycznym. Stosowana była zwykle w dekoracji fasad w architekturze włoskiego i środkowoeuropejskiego renesansu, od XVIII wieku pojawiała się już tylko sporadycznie. Technika ta ponownie powróciła do łask właśnie podczas odbudowy historycznych ośrodków staromiejskich po zniszczeniach ostatniej wojny. Popularność, jaką cieszyła się w latach 50. i 60. XX wieku, wynikała zapewne stąd, że dekoracja powstawała szybko i dzięki temu była tania. A elewacje podnoszonych z gruzów kamienic trzeba było, a właściwie nawet wypadało ozdobić.

Projekt wystroju olsztyńskiego Starego Miasta powstał w 1963 r. Opracował go zespół artystów plastyków: Hieronim Skurpski, Bolesław Wolski, Henryk Oszczakiewicz, Jan Ilkiewicz, Czesław Machnicki, Julian Dadlez oraz Maria i Ryszard Wachowscy, działający w ramach Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Sztuk Plastycznych (PSP), które do końca lat 80. pośredniczyło w realizacji zamówień artystycznych, w tym również dekoracji staromiejskich kamienic. Sgraffita na elewacjach kamieniczek wokół rynku powstały w latach 60. XX wieku – największa ich część w latach 1964-1966. Zapewne wysiłek finansowy, jakim było dekorowanie elewacji, nie pozwolił na szybkie kontynuowanie prac w miejscach oddalonych od rynku. Później realizowano pojedyncze projekty – część ulicy Prostej udekorowano już w latach 70. i 80. XX wieku.

Na staromiejskich fasadach pojawiły się motywy bardziej regionalne, niż narodowe, a dbałość o oryginalność formy plastycznej i różnorodność przedstawień sprawiła, że dekoracje te również dziś przyciągają wzrok przechodniów i turystów. Olsztyńskiej starówce z pewnością nie można odmówić oryginalności i indywidualnego charakteru. Taka jest też dekoracja powojennych fasad, gdzie obok charakterystycznych, warmińskich i mazurskich motywów, czy to figuralnych, czy też florystycznych, znajdziemy także nowatorskie, zgeometryzowane ornamenty sgraffitowe o bardzo dobrej kompozycji, indywidualnej, awangardowej formie oraz dużej wartości artystycznej. Stare Miasto w Olsztynie to plenerowa galeria sztuki – wystawa prac pierwszego powojennego pokolenia artystów plastyków, którzy w ten sposób ozdobili przestrzeń naszego miasta. To dzięki nim olsztyńskie Stare Miasto jest unikatowe i niepowtarzalne.