Idź do treści strony
Zabytki
11.12.2018 09:55

Kolejny etap badań na starówce

W 2017 roku na zlecenie Wydziału Kultury i Ochrony Zabytków przeprowadzone zostały badania konserwatorskie elewacji kamienic ze Starego Miasta o numerach 11/16, 17/21 i 29/32, które współtworzą trzy pierzeje przyrynkowe – wschodnią, południową i zachodnią. W 2018 roku badaniami objęte zostały kolejne kamienice staromiejskie – z pierzei przyrynkowej północnej (Stare Miasto 4/6), a także ciąg budynków za Wysoką Bramą (ul. Staromiejska 2/5). Wszystkie one pochodzą z okresu powojennej odbudowy starówki oraz posiadają charakterystyczne dekoracje elewacyjne z lat 60. XX wieku, wykonane w popularnej wówczas technice sgraffito.

Barwnie zaprojektowane elewacje kamienic staromiejskich były autorstwa olsztyńskich artystów plastyków, działających w ramach Pracowni Sztuk Plastycznych. Kolorystykę i dekorację fasad domów wzdłuż ul. Staromiejskiej 2/5 zaprojektował malarz Andrzej Samulowski. Sam też wykonał sgraffita na ścianach tego bloku zabudowy, pozostawiając swoją sygnaturę "AS". Północno-zachodni narożnik ozdobił więc nadnaturalnej wielkości postaciami kobiety i mężczyzny w strojach ludowych, zaś szczyt po drugiej stronie bloku zabudowy udekorawał postaciami muzykanta z kontrabasem oraz jeźdźca na koniu. Przedstawienia te tematyką, kompozycją oraz stylizacją formy odwołują się do ludowej sztuki warmińskiej. Niedawno okazało się też, że do wszystkich sgraffit zachowały się projekty Andrzeja Samulowskiego. Projekty do sgraffit narożnikowych opatrzone zostały podpisami artysty, z których wynika, że zostały zaprojektowane jako trójbarwne, czyli trzywarstwowe dekoracje – ze spodnia warstwą w kolorze ciemnoszarym, środkową - w ciepłym odcieniu naturalnego tynku oraz wierzchnią zabarwioną na ceglastoczerwony kolor. Znalazło to potwierdzenie w badaniach konserwatorskich. Sgraffito w szczycie kamienicy zostało z kolei zaprojektowane i wykonane jako dwubarwne (dwuwarstwowe). Tegoroczne badania potwierdziły zastosowanie na budynkach przy ul. Staromiejskiej 2/5 kolorowych, zabarwionych w masie tynków, których użyto zarówno do wykończenia gładkich powierzchni elewacji, jak i do detalu architektonicznego. Niektóre wyprawy elewacyjne wzbogacono dodatkiem tłuczonego, połyskującego szkła, kruszonego marmuru lub tłuczonej ceramiki. W inne wtopiono różnobarwne kamienie polne, które tworzą rodzaj międzyokiennych płycin mozaikowych. Interesujące są też barwne kontrasty w obrębie poszczególnych elewacji przez zestawienia przykładowo ciemnoczerwonych obramień okiennych z ugrową wyprawą w płaskich partiach tła lub połączenia samych tynków elewacyjnych – różowego z szaro-niebieskim czy ugrowego z szaro-niebieskim.

Po wykonaniu fasad oraz sgraffit przy ul. Staromiejskiej 2/5 prace elewacyjne były kontynuowane w obrębie rynku Starego Miasta. Na przełomie 1964/1965 roku pracami zostały objęte z północnej pierzei przyrynkowej przy Starym Mieście 4/6. Ściany od rynku oraz ulicy Staromiejskiej otrzymały różnorodne dekoracje sgraffitowe. Przy samym narożniku jest to wielkoformatowe przedstawienie tańczącej pary w strojach warmińskich, od frontu - kompozycje z gatunku martwych natur oraz o prostych wzorach geometrycznych, a od strony Targu Rybnego - obrazy o tematyce ludowej z przedstawieniem garncarza, prządki, rybaka i kobiety z koszem owoców. Przeprowadzone badania konserwatorskie potwierdziły również w tym przypadku barwne opracowanie w całości budynków z tego kwartału zabudowy. Kolorystyka tynków zabudowań przyrynkowych jest, podobnie jak w przypadku kamienic przy ul. Staromiejskiej, zróżnicowana, ale też od nich odmienna. Występują zabarwione pigmentem indygo tynki w kolorze niebieskim, które zestawiono z białymi obramieniami okiennymi, ponadto tynki zielone połączone z różowymi oraz ugrowe, fioletowe czy też szare. Te ostatnie stanowią neutralne tło dla barwnych dekoracji sgraffitowych. Tynki mają również wyrazistą fakturę, a w swoich składzie głównie grube, marmurowe kruszywo, czasem sproszkowaną mikę, a niekiedy płatki srebrzystego metalu.

Należy pokreślić, że artyści i wykonawcy zadbali również o to, by nie tylko ekspozycyjne elewacje otrzymały barwne wykończenie. Powojenne założenia projektowe do olsztyńskiej starówki zakładały również, by i elewacje tylne otrzymały kolorowe w masie tynki. Wyprawy podwórzowe – jak ustaliły to badania – są również barwne; zostały jednak odmiennie opracowane jako drobnoziarniste, cienkie warstwy, nałożone na tynki podkładowe w naturalnym kolorze.

Celem badań było też ustalenie stanu zachowania wypraw oraz dekoracji sgraffitowych, od wykonania których minęło już ponad pół wieku. Okazuje się, że powierzchnie tynków, poza fragmentami ich przemalowania na inny kolor (głównie w obrębie parterów z lokalami usługowymi), są powierzchniowo zabrudzone, pociemniałe, odbarwione, z widocznymi zaciekami po wodzie opadowej, miejscowo spękane i odspojone od podłoża oraz z niewielkimi ubytkami. Stan ten – poza zagrożeniem głównie dla obrazów sgraffitowych – zniekształca odbiór kolorowych elewacji i powoduje, że w zamierzeniu połyskujące i dekoracyjne struktury wypraw uległy zatarciu. Niezbędne będzie zatem przeprowadzenie w niedługim czasie prac remontowych o charakterze konserwatorsko-restauratorskim.

 

 



 

 

Powróć do archiwum
Pogoda